ภูมิสถาปัตย์ คืออะไร มีความสำคัญอย่างไร ประเภทงาน และประวัติความเป็นมา

ไม่กี่ร้อยปีที่ผ่านมา โลกของเรา มีการพัฒนาเทคโนโลยีต่างๆ มาอย่างมากมายและรวดเร็ว ซึ่งช่วยให้มนุษย์เราสามารถใช้ชีวิตได้สะดวกสบายขึ้น อย่างไรก็ตาม ผลกระทบในแง่ลบก็มีเช่นกัน คือสิ่งแวดล้อมของโลกที่ถูกทำลายลงอย่างช้าๆ ไม่ว่าจะเป็น มลภาวะอากาศ, ระบบนิเวศน์ หรือทรัพยาการธรรมชาติ เป็นต้น ภูมิสถาปัตย์ คือการออกแบบพื้นที่ภายนอกอาคาร โดยมุ่งเน้นผลลัพธ์ที่สวยงาม, ใช้งานได้จริง และส่งเสริมต่อสิ่งแวดล้อมให้ยั่งยืนให้มากที่สุดเท่าที่เป็นได้นั่นเอง

การออกแบบภูมิสถาปัตยกรรม หมายถึงการดีไซน์พื้นที่ใช้สอยภายนอก ที่ครอบคลุมตั้งแต่สวนขนาดเล็ก, สวนบนหลังคา ไปจนถึง พื้นที่เปิดขนาดใหญ่ของเมือง เลยทีเดียว ซึ่งปัญหาการจัดสรรพื้นที่ สามารถบริหารจัดการได้ด้วยการออกแบบที่ดี และยั่งยืน โดยต้องคำนึงถึงความเป็นมิตรต่อธรรมชาติด้วยเช่นกัน

ภูมิสถาปัตย์ คืออะไร

ภูมิสถาปัตย์ หรือภูมิสถาปัตยกรรม (Landscape Architecture) คือ ศิลปะการออกแบบสภาพแวดล้อมภายนอกอาคาร ในพื้นที่หลากหลายขนาด โดยคำนึงถึงปัจจัยหลายๆ ด้าน ได้แก่ สิ่งแวดล้อม, ศิลปะความสวยงาม, วิศวกรรม, สถาปัตยกรรม และสังคมวิทยา

ภาพสวน Rooftop ของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ออกแบบโดยภูมิสถาปนิก

คุณอาจพบเห็นอาชีพภูมิสถาปนิก อยู่ในทีมดีไซน์ ของงานออกแบบใหญ่ๆ มากมาย ไม่ว่าจะเป็น ถนน, ทางเดินสาธารณะ, โครงการบ้านจัดสรร, ศูนย์การค้า, พลาซ่า, สนามเด็กเล่น, พิพิธภัณฑ์, มหาวิทยาลัย, อุทยานแห่งชาติ หรือ ระบบขนส่งสาธารณะ เป็นต้น โดยหน้าที่หลัก คือการออกแบบผังบริเวณ, ผังพื้นหลัก รวมไปถึงนโยบายของโครงการ

ผลงานออกแบบภูมิสถาปัตยกรรมนั้น สามารถคงอยู่ได้หลายทศวรรษ เพื่อทำหน้าที่สร้างความสุข, ความสนุก และแรงบันดาลใจ ให้แก่ผู้ใช้สอยพื้นที่ ดังนั้น จึงถือเป็นอาชีพที่มีความภาคภูมิ และสำคัญต่อโครงสร้างเมืองเป็นอย่างยิ่ง

ประเภทของงาน

ตัวอย่างงานออกแบบภูมิสถาปัตยกรรมนั้นกว้าง และมีประเภทที่หลากหลายมาก โดยเราขอยกตัวอย่างประเภทงานคร่าวๆ ดังนี้

จะเห็นได้ว่าขอบเขตงานของ ภูมิสถาปัตย์ นั้น ค่อนข้างกว้าง และหลากหลายมากๆ ดังนั้น อาชีพภูมิสถาปนิกในหลายๆ ประเทศ จึงมักจะสามารถแตกย่อย แบ่งไปเป็นสายงานแยกกันได้อีก อาทิเช่น Landscape Manager, Landscape Scientist หรือ Landscape Planner เป็นต้น

ความสำคัญ

ภูมิสถาปัตย์ เป็นสาขางานออกแบบที่มีประโยชน์ต่อเจ้าของโครงการเป็นอย่างมาก อย่างไรก็ตาม หลายๆ คน อาจจะยังไม่แน่ใจ ว่าจำเป็นต้องใช้งานดีไซน์สาขานี้หรือไม่ เราขอรวบรวมหัวข้อ ความสำคัญของ Landscape Architecture เป็นตัวอย่างมาให้อ่านกันในบทความนี้ ประกอบด้วยรายละเอียดดังนี้

ช่วยลดมลพิษต่อสิ่งแวดล้อม

ปัจจุบัน คนทั่วไปมักจะไม่ค่อยตระหนัก ขั้นตอนการผลิตวัสดุต่างๆ ที่ใช้ในงานสถาปัตยกรรมนั้น ส่งผลกระทบค่อนข้างสาหัสกับสิ่งแวดล้อม ไม่ว่าจะเป็น เฟอร์นิเจอร์, เบาะเก้าอี้ หรือ วัสดุก่อสร้าง เป็นต้น โดยมลภาวะทางอากาศ เป็นสิ่งที่ได้รับผลกระทบมากที่สุด เพราะก๊าซพิษ ที่เกิดจากกระบวนการผลิตวัสดุต่างๆ นั่นเอง

ช่วยสร้างพื้นที่สาธารณะที่ยืดหยุ่นและยั่งยืน

หลายๆ คนชอบคิดว่า ภูมิสถาปัตย์ คืองานเกี่ยวกับการจัดสวน และเลือกใช้ต้นไม้ เพื่อความสวยงามเท่านั้น แต่ในความเป็นจริง ปัจจัยในการออกแบบนั้น ต้องมีเรื่องของ ภูมิอากาศ, นิเวศวิทยา และการวิเคราะห์พื้นที่โดยรอบเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย โดยเป็นการหาโซลูชั่น สำหรับการแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นในพื้นที่แต่ละแห่งที่แตกต่างกันนั่นเอง

แต่ละพื้นที่นั้น ย่อมมีปัญหามลภาวะที่แตกต่างกัน ซึ่งก็ต้องถูกนำมาวิเคราะห์โดยวิศวกรผังเมือง ร่วมกับภูมิสถาปนิก ร่วมกัน เพื่อเลือกดีไซน์ผลลัพธ์ที่ช่วยฟื้นฟูสภาพอากาศ, ช่วยลดความร้อนของพื้นที่, กำจัดสารพิษ และสร้างสมดุลให้ระบบนิเวศน์ ถือเป็นกระบวนการที่ใช้เวลานาน แต่ก็สามารถสร้างความยั่งยืนให้กับพื้นที่ธรรมชาติโดยรอบโครงการ

ปัญหาสิ่งแวดล้อมที่ถูกทำลายนั้น อาจจะไม่สามารถแก้ไขได้โดยทันที แต่งานออกแบบ ภูมิสถาปัตย์ ที่ดี สามารถเป็นส่วนหนึ่งของการฟื้นฟูแก้ไข ที่อาจใช้เวลา แต่ได้ผลลัพธ์ที่มีประสิทธิภาพอย่างแน่นอน

บริการจัดการปริมาณน้ำฝน

การกักเก็บ และระบายน้ำฝนนั้น ถือเป็นโซลูชั่นที่สำคัญที่ช่วยแก้ปัญหาการขาดแคลนน้ำทั่วโลก การใช้ระบบและเครื่องมือที่ดี ก็สามารถบริหารจัดการปริมาณน้ำได้อย่างมีประสิทธิภาพ

เป็นนวัตกรรมที่เสริมสร้างสภาพแวดล้อม

หลายๆ คน คงรู้จัก หรือเคยได้ยินนวัตกรรม สวนแนวตั้ง, สวนบนกำแพง, สวนบนดาดฟ้า และอื่นๆ ที่เป็นการนำธรรมชาติเข้ามาผสมผสานกับพื้นที่อยู่อาศัย ซึ่งนวัตกรรมเหล่านี้นั้น ล้วนถูกคิดค้น และพัฒนาโดยภูมิสถาปนิกทั้งนั้น เพื่อเป็นการผสมผสารสไตล์ความเป็นอยู่สมัยใหม่ เข้ากับการรักษาสภาพแวดล้อมที่ดี

ควบคุมสภาพอากาศ

เมื่อ 100 ปีที่ผ่านมาจนถึงปัจจุบัน ปัญหาโลกร้อนนั้น ถือเป็นหนึ่งในสิ่งที่น่ากังวลที่สุดก็ว่าได้ ในพื้นที่เมือง การตัดไม้ทำลายป่า และพัฒนาสิ่งก่อสร้างคอนกรีต ถือเป็นปัจจัยสำคัญที่ส่งผลกระทบต่อสภามภูมิอากาศ ผลลัพธ์ที่ได้คืออุณหภูมิที่สูงขึ้นเรื่อยๆ ทุกปี โดยงานออกแบบ ภูมิสถาปัตย์ ที่ดี ก็ถือเป็นอีกหนึ่ง Solution ที่สามารถแก้ไขปัญหานี้ได้

ในเมืองใหญ่ๆ ระบบนิเวศน์เล็กๆ อย่างสวน Rooftop หรือสวนสาธารณะขนาดเล็กๆ ถือเป็นสิ่งที่ช่วยพัฒนาสภาพอากาศและลดอุณหภูมิโดยรวมได้อย่างดี โดยภูมิสถาปนิก ต้องอาศัยเครื่องมือต่างๆ ในการวิเคราะห์สภาพแวดล้อมพร้อมเลือกใช้ดีไซน์ที่เหมาะสมกับสภาพเมืองในแต่ละพื้นที่ ซึ่งถ้างานออกแบบ ภูมิสถาปัตยกรรม เริ่มเข้ามามีบทบาทกับสังคมเมืองมากขึ้นเรื่อยๆ ก็จะช่วยลดปัญหาภาวะโลกร้อนได้อย่างแน่นอน

พัฒนาพื้นที่สาธารณะภายนอกอาคาร

สำหรับพื้นที่ในเขตเมืองใหญ่ สวนสาธารณะ และพื้นที่ภายนอกอาคาร ถือเป็นปอดของเมืองเลยก็ว่าได้ ยกตัวอย่างเช่นเมือง New York ของสหรัฐอเมริกา ก็จะมีสวน Central Park ที่เป็นพื้นที่สีเขียวที่สำคัญ เพื่อให้เกิดความสมดุลระหว่างธรรมชาติกับสิ่งก่อสร้างคอนกรีตในเมืองที่หนาแน่น

Central Park ที่ New York ออกแบบโดยภูมิสถาปนิก

พื้นที่เปิดในเมือง สามารถพัฒนาให้เป็นบริเวณที่ผู้คนสามารถใช้ประโยชน์ได้อย่างทั่วถึง

พัฒนาสุขภาพจิตมนุษย์ทั่วไป

เป็นที่ทราบกันดีว่า พื้นที่สีเขียวตามธรรมชาติ สามารถฟื้นฟูเยียวยาจิตใจมนุษย์เราให้สงบได้อย่างดี ซึ่งในสังคมเมืองใหญ่ การจะมองหาพื้นที่สีเขียวที่มีคุณภาพนั้น ค่อนข้างยากลำบาก โดยภูมิสถาปนิก สามารถเข้ามาช่วยเหลือเพื่อเพิ่มบริเวณเหล่านี้ได้

กำเนิดภูมิสถาปนิก

ศาสตร์ของการออกแบบภูมิสถาปัตยกรรม ถูกเผยแพร่ไปยั่งทั่วโลก จนในปี 1863 ก็ก่อกำเนิดอาชีพ ภูมิสถาปนิก หรือ Landscape Architect ขึ้น และตั้งแต่เวลานั้นจนถึงปี 1900 อาชีพภูมิสถาปนิกนี้ ก็ถูกนำไปเรียกใช้อย่างแพร่หลาย และทยอยถูกนำมาลงทะเบียนให้เป็นที่ยอมรับตามสมาคมสถาปนิกทั่วโลก

บทสรุป

จะเห็นได้ว่า สาขาวิชาชีพ ภูมิสถาปัตย์ นั้น มีขอบเขตการทำงานที่มากกว่าแค่ออกแบบสวนให้สวยงาม โดยผลงานดีไซน์ของภูมิสถาปนิก สามารถเป็นหนึ่งใน Solution ที่ช่วยพัฒนาความยั่งยืนให้กับสิ่งแวดล้อมทั่วโลกได้เลยทีเดียว สำหรับใครที่สนใจประกอบวิชาชีพนี้ สิ่งที่ต้องมีอย่างแรก คือความสนใจและเข้าใจในการพัฒนาธรรมชาติ รวมถึงความสามารถในการจัดสรรพื้นที่ และออกแบบดีไซน์ Space ต่างๆ ได้อย่างสวยงามมีประสิทธิภาพ

ที่มาของเนื้อหาบางส่วน: 10 Reasons Why Landscape Architecture is Important